Bardzo rzadko oglądamy dokumenty o Palestynie wykraczające poza dominujące narracje. W filmie Matta Sienkiewicza i Josepha Sousy nie widzimy Palestyńczyków obsadzonych w roli ofiar - bliskowschodniego konfliktu albo masowej propagandy Hamasu czy Fatahu. W morzu tej propagandy i w ciężkich warunkach izraelskiej okupacji działa jedyna na Terytoriach Palestyńskich niezależna agencja informacyjna - Ma'an News Agency (MNA), starająca się utrzymać etyczne standardy rzetelnego dziennikarstwa. „Na żywo z Betlejem" to jednocześnie subtelny i szczery obraz zmagań dziennikarzy, producentów i fotoreporterów agencji z trudnościami w zbieraniu wiarygodnych informacji, różnorodnymi naciskami i problemami finansowymi. Mimo szczerego zaangażowania, tych ostatnich niekiedy nie da się pokonać. W oczekiwaniu na spóźniające się wsparcie finansowe z UE i USA, które nie mogą wybaczyć telewizji Ma'an m.in. użycia słowa „męczennik", szefostwo agencji podejmuje decyzje o zwolnieniach. Dwoje bohaterów filmu, ideowo i emocjonalnie mocno związanych z MNA, musi poszukać innej pracy... Agencji udaje się jednak przetrwać, z jej serwisów korzysta coraz więcej odbiorców, rośnie też jej znaczenie na całym Bliskim Wschodzie. W medialnym otoczeniu, gdzie nawet myszka Miki w programach dla dzieci życzy śmierci Izraelowi, głos Ma'an napawa nadzieją. Jeśli istnieją jakieś szanse wyjścia z zaklętego kręgu konfliktu, wiążą się one zapewne z zapomnianą od dawna na Bliskim Wschodzie umiejętnością słuchania drugiej strony. Mogą temu służyć takie inicjatywy, jak wierne tłumaczenie jej programów informacyjnych - wprowadzone przez MNA nadawanie tłumaczonych na żywo izraelskich telewizyjnych wiadomości.

 

Lilit zawsze była outsiderką, bezczelnie wolnym duchem, wyznawczynią tajemniczego kultu, który wywodzić się ma od potomków pradawnych mieszkańców Atlantydy. Jej dom z zarośniętym ogrodem, w którym oddawała się sobie tylko znanym rytualnym tańcom, wyraźnie odstawał od otoczenia schludnych, bogatych domów mieszczańskich sąsiadów w niewielkim żydowskim miasteczku. Kiedy jednak pewnego dnia jej czternastoletnia córka niespodziewanie popełniła samobójstwo, Lilit przyszło się zmierzyć już nie tylko z wrogością sąsiadów obwiniających ją teraz o śmierć dziecka, ale także z potężną religijną organizacją ZAKA. Zdecydowała się bowiem wbrew tradycyjnym żydowskim obrządkom skremować ciało, a prochy rozrzucić w morzu. Trzy dni po samobójstwie Eytan Harris zaczął filmować zmagania Lilit i wspierającego ją syna z ultra-ortodoksyjną społecznością, szukającą sprzymierzeńców w żydowskim państwie i w pragnącym tradycyjnego pochówku ojcu tragicznie zmarłej dziewczyny. Film Harrisa to opis dramatycznej walki według najdziwniejszych scenariuszy, wciągający i niepokojący, z główną bohaterką, która pozostanie enigmą. Chociaż wzbudza nieraz współczucie, nie pozwala jednak widzowi na uruchomienie zwykłych w przypadku tak emocjonujących narracji mechanizmów identyfikacji i projekcji. „Jak Lilit" to opowieść o współczesnej „wiedźmie", o granicach indywidualnej wolności - także religijnej - i presji normy, o roli państwa wobec rodzinnych konfliktów i wreszcie - w najszerszym znaczeniu - o fenomenie „innego".

„Dlaczego go oskarżam?" - dziwi się pytaniu pani prokurator. I odpowiada z uśmiechem: „Taką mam pracę". Stawką jest dwadzieścia lat więzienia za morderstwo, ale sędziego w tym procesie nie interesuje, że dowodów właściwie nie ma, a zeznania świadków są niewiarygodne. Jose „Tonio" Zuniga został pewnego dnia zgarnięty przez policję z ulicy i oskarżony o zabójstwo, którego dokonano w innej części Mexico City. Choć kilka osób widziało go zupełnie gdzie indziej w momencie popełnienia morderstwa, podczas procesu nie miał żadnych szans na obronę. Nic dziwnego - w tym sądzie 95% spraw kończy się wyrokami skazującymi, a podejrzany jest z założenia winny. Sprawą zainteresowała się para mieszkających w USA meksykańskich prawników, od lat walczących z meksykańskim skorumpowanym systemem sądowniczym. Robert Hernandez i Layda Negrete z pomocą australijskiego filmowca Geoffreya Smitha („English Surgeon"), zaangażowali się po stronie obrony. Powstały w rezultacie film, w znacznej mierze nakręcony podczas procesu, z cała mocą ujawnia niekompetencję i stronniczość sądu, fabrykowanie dowodów przez policję i kafkowski wręcz charakter wymiaru sprawiedliwości opartego na systemowym domniemaniu winy oskarżonego. Film staje się też najskuteczniejszym narzędziem walki o wolność Toniego. „Winny z założenia" to prawdziwy sądowy horror, trzymający w napięciu do samego końca. Jego twórcy udowadniają, że film może być bronią - i to bronią skuteczną.

Trzecia nieautoryzowana biografia w dorobku Karla Zéro i jego żony Daisy d'Erraty (po filmach o Chiracu i G. W. Bushu), zrealizowana przy współpracy z kubańską dysydentką Zoé Valdes, to film prowokacyjny - szyderczy, pełen wulgaryzmów i jawnie obraźliwy wobec swojego bohatera. Z pewnością jednak nie można odmówić twórcom tego dokumentu inteligencji i poczucia humoru. Film składa się w całości z wybornych materiałów archiwalnych, przedstawiających Castro w najprzeróżniejszych sytuacjach - od oficjalnych przemówień, przez popisy bez koszulki przy grze w baseball, po poradę kulinarną, jak przyrządzić lasagne z parmezanem. Zza kadru obrazom towarzyszy pierwszoosobowa narracja - (nie)całkiem autentyczny „strumień świadomości" El Comandante. Dostajemy tu pełną „autobiografię": oglądamy młodość, drogę do władzy i wysiłki, by ją utrzymać, a wszystko to przyprawione dużą dozą romantyzmu i wytrawnym cynizmem najbardziej znanego palacza cygar na świecie. Twórcy filmu znakomicie wykorzystują błyskotliwe absurdy życia i politycznej twórczości Fidela, wychowanka jezuitów, który został komunistą, z wielką pompą podejmowanym przez papieża. Jest tu też mały prezent dla polskich widzów: Fidel Castro w pojedynkę ogrywający goszczącą z wizytą na Kubie koszykarską drużynę Wisły. Warto wspomnieć, że para Zéro - d'Errata szykuje już dwa nowe filmy o bardzo interesujących postaciach: "Being Michael Jackson" i "Dans la peau de Silvio".

Daya Cahen, której film „Nasi" prezentowaliśmy podczas 9. edycji WATCH DOCS, w swojej najnowszej pracy portretuje kolejną instytucję kształtującą Rosjan przyszłości. Bohaterki „Narodzin narodu" jak wszystkie rosyjskie uczennice noszą we włosach wielkie białe kokardy - tutaj ostro kontrastujące z czernią mundurów. Broń, którą trzymają w rękach, robi wrażenie zabawek. Ale w tej szkole nauka strzelania to jeden z istotniejszych przedmiotów - jesteśmy w żeńskiej szkole kadetów w Petersburgu. Dziewczynki maszerują, ubierają się, pozują do zdjęć. Broń w rękach dzieci wydaje się niepokojącym memento. Możemy tylko mieć nadzieję, że ich marzenie o żołnierskiej sławie dorównującej bohaterom wielkiej wojny, pozostanie tylko marzeniem.