Strona główna > Warto poczytać > Archiwum Opornika > Numer 36 (9/2008)

Bookmark and Share

1918

Marcin Fedorowicz, Tadeusz Przystojecki, Ziemowit Karłowicz (2008-10-14)

Strona 7
Więcej fotek w galerii
Droga Lublina do Niepodległości w latach 1915-1918

W 1915 roku, a więc rok po wybuchu I wojny światowej, w wyniku przesuwania się frontu na wschód, Lublin dostał się pod okupację austriacką. Wraz z armią austro-węgierską wkroczyły do miasta walczące u jej boku Legiony Piłsudskiego, zalążek przyszłego Wojska Polskiego. Znienawidzona przez Lublinian administracja rosyjska wycofała się na wschód.

Pod rządami Austriaków Lublin stał się centrum konspiracji niepodległościowej. Atmosfera sprzyjała spiskowcom, gdyż nowe władze nie wprowadziły zbyt surowej cenzury.
Ścierały się tu wpływy różnych stronnictw politycznych, powoli tworzyły się podwaliny przyszłej władzy państwowej. Szczególnie dobrze zorganizowana była tu Polska Organizacja Wojskowa. Listopad 1918 roku był kulminacją tych działań. W momencie kiedy armia austro-węgierska przestała istnieć, a podległa jej Rada Regencyjna traciła kontrolę nad biegiem wydarzeń, w nocy z 6 na 7 listopada 1918 roku ukonstytuował się w Lublinie Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, z Ignacym Daszyńskim jako premierem. Ogłoszono wówczas manifest, który zawierał bardzo postępowe i liberalne postulaty społeczno-polityczne. Z Rządem związane były takie postacie, jak Edward Rydz-Śmigły, Jędrzej Moraczewski, Wincenty Witos, Stanisław Thugutt czy Tomasz Arciszewski. Gabinet Daszyńskiego cieszył się dużym poparciem społecznym, a jego powstanie prawdopodobnie zażegnało groźbę wybuchu rewolucji na ziemiach polskich.

12 listopada TRLRP przekazał władzę na ręce Naczelnego Wodza, Józefa Piłsudskiego, który 10 listopada przybył do Warszawy. Mimo, iż lubelski Rząd Tymczasowy funkcjonował krótko i nie zrealizował swych głównych założeń, to znacząco wpłynął na formę ustroju odradzającego się Państwa Polskiego. W dziejach Polski i Lublina zaczął się nowy okres - Niepodległość.


Ignacy Daszyński urodził się w 1866 roku. Był doskonałym uczniem, jednak został wyrzucony z gimnazjum za patriotyczne przemówienie do kolegów. Studiował chemię, filozofię, nauki przyrodnicze. Wraz z bratem był czynnym działaczem ruchu socjalistyczno-niepodległościowego. Odegrał ważną rolę podczas I Zjazdu Galicyjskiej Partii Socjal-Demokratycznej. W roku 1897 Daszyński został posłem do parlamentu austriackiego, gdzie dał się poznać jako wspaniały mówca. W czasie rewolucji 1905 roku uczestniczył w demonstracji na rynku krakowskim, publicznie spalił portret cara. W czasie I wojny światowej prowadził działalność polityczną, pragnąc wyzwolenia Polski ze wszystkich trzech zaborów. Był sceptyczny wobec Rady Regencyjnej narzuconej Polakom przez Niemców i w listopadzie 1918 roku podjął decyzję o dokonaniu przewrotu. Został premierem Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej. Postulował dokonanie socjalistycznych zmian w gospodarce i polityce. Po powrocie do Polski Józefa Piłsudskiego podporządkował się jego władzy. W II Rzeczpospolitej był wicepremierem, posłem i marszałkiem sejmu. Początkowo popierał zamach majowy Piłsudskiego w 1926 roku, ale wkrótce przeszedł do opozycji. W roku 1930 wycofał się z polityki z powodu złego stanu zdrowia. Zmarł w 1936 roku.

Jędrzej Moraczewski urodził się w 1870 roku. Polityką zajął się, gdy studiował na Politechnice Lwowskiej. W roku 1893 wstąpił do PPSD, gdzie poznał Józefa Piłsudskiego. Miał poglądy socjalistyczno-niepodległościowe, wierzył w samodzielne wybicie się Polski na niepodległość. Od roku 1907 był posłem do parlamentu austriackiego. W czasie I wojny światowej walczył w Legionach Polskich, był też przedstawicielem Piłsudskiego w Naczelnym Komitecie Narodowym. Był zaangażowany w konspiracyjne działania niepodległościowe. Gdy powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, Moraczewski otrzymał tekę ministra komunikacji. Udał się z Lublina do Galicji, by przeciągnąć na stronę rządu tamtejsze wojska. Gdy Piłsudski powrócił do Polski 10 listopada 1918 i objął władzę, to właśnie Moraczewskiego mianował premierem nowego rządu. W wolnej Polsce Moraczewski nadal zajmował się polityką i piastował stanowiska rządowe. Był jednym z najwybitniejszych działaczy związków zawodowych dwudziestolecia międzywojennego. Jędrzej Moraczewski zginął podczas Powstania Warszawskiego 5 sierpnia 1944 roku.

Stanisław Thugutt urodził się w 1873 roku. Po ukończeniu gimnazjum pracował jako robotnik w fabryce. Na początku XX wieku zajął się działalnością polityczną i spółdzielczością. Popularyzował kulturę polską, wydawał przewodniki po znajdującym się pod zaborami kraju. Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich Piłsudskiego. Z frontu odesłano go do pracy politycznej, został jednym z ważniejszych działaczy PSL. W czasie powstawania Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej był jednym z autorów jego programu oraz słynnego Manifestu. W gabinecie Ignacego Daszyńskiego pełnił funkcję ministra spraw wewnętrznych. W roku 1919 reprezentował Polskę jako poseł na konferencji pokojowej w Paryżu. Po wybuchu wojny z bolszewikami w 1920 roku zaciągnął się do wojska, brał udział w bitwie pod Surażem, gdzie został ciężko ranny. W II Rzeczpospolitej był jednym z głównych działaczy PSL „Wyzwolenie”. W roku 1931 zainicjował połączenie mniejszych partii w silne Stronnictwo Ludowe. Wkrótce po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Szwecji, gdzie zmarł w 1941 roku.

Tomasz Arciszewski urodził się w 1877 roku. Po ukończeniu szkoły powszechnej pracował w fabryce, lecz został zwolniony za udział w strajku. Od roku 1896 działał w PPS, był kilkakrotnie więziony przez władze rosyjskie. Podczas rewolucji 1905 roku należał do grup bojowych, organizował zamachy na carskich urzędników i napady mające na celu zdobycie funduszy. Po wybuchu I wojny światowej służył w Legionach Polskich Piłsudskiego. Gdy powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, otrzymał stanowisko ministra pracy i opieki społecznej. Był współautorem dekretów o wprowadzeniu ośmiogodzinnego dnia pracy i przywilejów socjalnych, które uspokoiły rewolucyjne wrzenie w kraju. Po powrocie do Polski Józefa Piłsudskiego i objęciu przez niego władzy Tomasz Arciszewski objął tekę ministra poczt i telegrafów. W czasie wojny polsko-bolszewickiej zajmował się m.in. organizacją dywersji na tyłach wroga. W II Rzeczpospolitej był posłem na sejm z ramienia PPS. Po wybuchu II wojny światowej działał w konspiracji. Miał nieustępliwe stanowisko wobec ZSRR, bronił niepodległości Polski. W listopadzie 1944 został premierem Rządu RP w Londynie, gdzie zmarł w 1955.

Edward Śmigły-Rydz
urodził się w 1886 roku. Po zdanej z wyróżnieniem maturze studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W roku 1908 wstąpił do Związku Walki Czynnej i poświęcił karierę artysty dla sprawy niepodległości. Z okresu konspiracji pochodzi drugi człon jego nazwiska „Rydz” będący początkowo pseudonimem. Wcielony do armii austriackiej zdobył wiedzę wojskową. Gdy wybuchła I wojna światowa, wstąpił do Legionów Polskich, gdzie dał się poznać jako zdolny dowódca. Po aresztowaniu przez Austriaków Józefa Piłsudskiego został dowódcą Polskiej Organizacji Wojskowej. Jego oddziały stały się siłą zbrojną, na której oparł się Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej. Premier Ignacy Daszyński powierzył mu tekę ministra wojny. W czasie wojny polsko-bolszewickiej Edward Śmigły-Rydz jako generał dowodził Frontem Środkowym, a następnie Grupą Uderzeniową w manewrze znad Wieprza. W II Rzeczpospolitej był jednym z najwybitniejszych oficerów Wojska Polskiego. Po śmierci Józefa Piłsudskiego w 1935 został marszałkiem Polski. W wojnie obronnej we wrześniu 1939 r. był Naczelnym Wodzem. Po klęsce i internowaniu w Rumunii powrócił do kraju, gdzie chciał podjąć walkę w konspiracji. Przeszkodziła mu w tym choroba - zmarł 2 kwietnia 1941 w Warszawie, gdzie został pochowany pod nazwiskiem Andrzej Zawisza.

Władysław Kunicki urodził się w 1872 roku. W czasie studiów w Petersburgu wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. Wkrótce potem został skazany przez władze na zesłanie w głąb Rosji za działalność patriotyczną. Po powrocie do kraju zamieszkał w Lublinie, gdzie pracował jako nauczyciel w prywatnej Żeńskiej Szkole Handlowej. Po wybuchu I wojny światowej powrócił do czynnej działalności w PPS, za co został ponownie aresztowany przez władze carskie. W listopadzie 1918 uczestniczył w przygotowaniach do przejęcia władzy przez Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej. W jego mieszkaniu miało miejsce ostatnie zebranie przez przewrotem. Z ramienia rządu został Komisarzem Ludowym Lublina. W wolnej Polsce Władysław Kunicki był wielokrotnie wybierany do Rady Miasta Lublina. Był w tym okresie właścicielem i dyrektorem szkoły popularnie zwanej gimnazjum Kunickiego. Jako przeciwnik rządów sanacyjnych został pozbawiony stanowiska dyrektora w swojej własnej szkole. W czasie II wojny światowej był współtwórcą konspiracyjnej organizacji PPS - Wolność, Równość, Niepodległość. Władysław Kunicki zmarł na zapalenie płuc w 1941. Został pochowany na cmentarzu przy ul. Lipowej.

Kazimierz Wyszyński urodził się w 1890 roku w Lublinie. W roku 1905 brał udział w strajku szkolnym za co został aresztowany przez carską policję. W latach 1910–1914 studiował historię na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Wstąpił wtedy do Związku Młodzieży Polskiej „Zet” i dzięki wybitnym talentom organizatorskim szybko objął faktyczne kierownictwo nad tym ugrupowaniem. W czerwcu 1915 napisał broszurę "Kujmy broń", która stała się manifestem Polskiej Organizacji Wojskowej. Wstąpił do Legionów Polskich, w których walczył jako szeregowy ułan. Za odmowę złożenia przysięgi na wierność władzom niemieckim był internowany w obozie w Szczypiornie. Gdy został zwolniony, wrócił do Lublina i znów rozpoczął działalność polityczną. Na zwołanym na początku listopada 1918 roku zjeździe Związku Patriotycznego został wybrany sekretarzem. Stojąc na czele tej organizacji, poparł rząd Ignacego Daszyńskiego i udzielił mu pomocy, co było bardzo ważne w niepewnej sytuacji politycznej tworzącej się Polski. W czasie inwazji bolszewickiej w 1920 roku Wyszyński wrócił do wojska i brał udział walkach o Lwów, za co został odznaczony Krzyżem Walecznych. Starał się normalizować stosunki dyplomatyczne z ZSRR i Niemcami jako konsul w Moskwie (1923–1927), a następnie w Berlinie. W roku 1935 zmarł w Berlinie, skąd ciało zostało przewiezione do Lublina i pochowane na cmentarzu przy ul. Lipowej.

Juliusz Zdanowski urodził się w 1874 roku w Lipiu (pow. limanowski) w rodzinie ziemiańskiej. Studiował prawo i ekonomię we Lwowie, Monachium i Paryżu, po czym osiadł w rodzinnym majątku w Śmiłowicach (pow. miechowski). Współorganizował też na terenie guberni kieleckiej działalność ruchu narodowodemokratycznego. Na początku 1917 r. przeniósł się do Lublina, gdzie prowadził działalność gospodarczą i charytatywną na terenie okupacji austriackiej. Związany z Narodową Demokracją, pełnił funkcję prezesa Krajowej Rady Gospodarczej i Głównego Komitetu Ratunkowego. Wiosną 1918 r. został mianowany delegatem rządu przy Generalnym Gubernatorstwie w Lublinie, a 29 października 1918 r. został samodzielnym delegatem Rady Regencyjnej i rządu Świeżyńskiego na okupację austriacką. Funkcję tę pełnił do czasu powołania Tymczasowego Rządu Ludowego, w nocy z 6 na 7 listopada 1918 r., kiedy to został odsunięty od władzy i - na krótko - osadzony w areszcie domowym. W latach 1922-1927 był senatorem z województwa kieleckiego. Należał do kierownictwa Związku Ludowo-Narodowego, pełniąc funkcję wiceprezesa Zarządu Głównego. W jego mieszkaniu przy ul. Foksal w Warszawie odbywały się zebrania czołowych działaczy ZLN, tam też został podpisany 17 maja 1923 r. tzw. pakt lanckoroński - układ polityczny między ZLN, PSL-Piast i ChD o utworzeniu rządu (tzw. rząd Chjeno-Piasta). Po zamachu majowym wycofał się z życia politycznego.  Zmarł 7 października 1937 r. w Krakowie.

Anton Lipošćak urodził się 9 kwietnia 1863 r. w Székely-Udvarhely (ob. Odorhei w Rumunii), w rodzinie wojskowego. Ukończył szkoły wojskowe w Mährisch-Weißkirchen (ob. Hranice na Moravach) i słynną Terezjańską Akademię Wojskową w Wiener Neustadt. W maju 1914 został awansowany na generała-porucznika (odpowiednik generała dywizji), i objął dowództwo 2 dywizji piechoty. W październiku otrzymał Order Żelaznej Korony 2 klasy z dekoracją wojenną, a  od niemieckich sojuszników - Krzyż Żelazny 2 klasy. W lipcu 1917 r. został awansowany na generała piechoty, a następnie objął dowództwo nad tzw. grupą „Lipošćak”, przekształconą w październiku 1917 w 9 Korpus. Dowodził nim do lutego 1918 r., kiedy to został ostatnim c. i k. generał-gubernatorem Generalnego Gubernatorstwa Lubelskiego. Ustąpił ze stanowiska 3 listopada, kiedy Lublin znalazł się całkowicie w polskich rękach. Rankiem 8 listopada ostatecznie wyjechał z miasta. Po wojnie wrócił do Chorwacji skąd wywodziła się jego rodzina. W Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców (SHS) stał się obiektem intrygi nowej władzy. Został aresztowany pod zarzutem przygotowywania spisku antypaństwowego i choć w końcu został zwolniony z aresztu, jego przypadek posłużył do prześladowania tych osobistości chorwackiego życia politycznego, którzy byli przeciwni połączenia ich kraju z Królestwem Serbii. W wyniku tych wydarzeń Lipošćak opuścił SHS i osiedlił się w Wiedniu, gdzie wkrótce zmarł 24 lipca 1924 r.


MIEJSCA

1. Plac Litewski
W XVI wieku teren obecnego placu należał do rodu Radziwiłłów. Według tradycji, w tym miejscu obradowała szlachta polska i litewska w przeddzień podpisania aktu Unii Lubelskiej. Na pamiątkę tego wydarzenia wystawiono tu pomnik. W XVII wieku właścicielem placu stała się rodzina Lubomirskich, a następnie Sanguszków. Znajdujące się tutaj budynki kościoła i szpitala bonifratrów zostały rozebrane w 1819 roku.
W 1823 rozpoczęto przebudowę terenu, który miał być miejscem defilad - stąd też pochodziła funkcjonująca przez sto lat nazwa Plac Musztry.
W latach 1873-1876 w centralnym miejscu placu władze carskie wybudowały sobór prawosławny, który swoim rozmiarem zdominował tę część miasta.
Po zajęciu Lublina przez Austriaków cerkiew zaadaptowano na kościół garnizonowy, a budynki wokół Placu stały się siedzibą władz Generalnego Gubernatorstwa. To właśnie na placu i wokół niego rozegrały się kluczowe wydarzenia związane z przejmowaniem władzy od Austriaków i tworzeniem się Rządu Ludowego. Do 2 listopada Pałac Radziwiłłowski był rezydencją gubernatora, a 7 listopada stał się siedzibą gabinetu Daszyńskiego. Tu też odbyło się pierwsze posiedzenie Rządu. Gmach dawnego Banku Państwa, w którym mieścił się Klub Oficerski, stał się miejscem zebrań oficerów; najpierw austro-węgierskich, a następnie polskich, czeskich i południowosłowiańskich. Tutaj zapadały decyzje dotyczące przejmowania władzy od okupanta. W nocy z 6 na 7 listopada w hotelu „Wiktoria” (obecnie placyk i DT Centrum) działacze POW internowali oficerów związanych z Radą Regencyjną, a po przeciwnej stronie placu, przy ul. Niecałej - Juliusza Zdanowskiego, komisarza Rady Regencyjnej w Lublinie. W tym samym czasie przejęto strategicznie ważny budynek poczty, w którym mieścił się telegraf.

2. Koszary Świętokrzyskie (od kościoła św. Krzyża) - obecnie budynek KUL
Pierwotnie mieścił się tu klasztor dominikanów obserwantów zbudowany na pocz. XVII wieku, a rozbudowany w XVIII wieku. Zespół klasztorny zaadaptowano na koszary w latach 1803–1832. Do 1915 roku stacjonowało tutaj wojsko rosyjskie, a w latach 1915-1918 batalion zapasowy (marszowy) 58 stanisławowskiego pułku piechoty. Gdy armia austriacka była już w rozsypce, 2 listopada generał-gubernator Lipošćak zwolnił z przysięgi na wierność cesarzowi oficerów i urzędników narodowości polskiej, umożliwiając tym samym wstępowanie polskim oficerom i żołnierzom do tworzącej się polskiej armii. Po rozpadzie c. i k. armii pojawił się jednak pewien problem dla miasta. Stacjonujący w koszarach świętokrzyskich żołnierze ukraińscy (stanowiący większość batalionu zapasowego 58 pp i szwadronu zapasowego 13 pułku dragonów) uzbrojeni w 56 karabinów maszynowych - mimo że dowodzeni w dużej mierze przez polskich oficerów - nie chcieli dać się rozbroić. Taką siłą ognia nie dysponowały ani oddziały rządowe, ani POW. Początkowo Ukraińcy zamierzali się bronić w koszarach, jednakże po długich negocjacjach (prowadzonych m.in. przez kpt. Sosabowskiego i mjr. Burhardta-Bukackiego), uformowani w kompanie wymaszerowali w kierunku dworca kolejowego, skąd wyjechali w swoje rodzinne strony. 

3. Menaż - Kasyno wojskowe - Klub Społeczny
Gmach Banku Państwowego Rosji wybudowany w latach 1912-1914, niedługo pełnił swoją pierwotną funkcję. Po wycofaniu się Rosjan na wschód i zajęciu Lublina przez Austriaków budynek stał się siedzibą cesarsko-królewskich okupacyjnych władz wojskowych. W latach 1915–1918 mieścił się tu Klub Oficerski, zwany Menażą lub Klubem Społecznym, gdzie austriaccy oficerowie i urzędnicy grali hazardowo w karty. Było tu także kasyno oficerskie, w którym szefem kuchni był Sacher - świetny kucharz ze znanej wiedeńskiej restauracji. Wieczorem 1 listopada 1918 r. w Klubie Społecznym odbyło się zebranie grupy ok. trzystu polskich oficerów służących w armii austro-węgierskiej, na które zaproszono delegatów wojskowych czeskich i południowosłowiańskich. Prowadzący zebranie por. dr Kuśnierz zaapelował do zgromadzonych, by poddano się „zwierzchniej władzy polskiej”. Por. Stanisław Sosabowski wezwał obecnych, by nazajutrz, 2 listopada, złożyli przysięgę na Placu Katedralnym, natomiast ppłk Stefan Pasławski, pokazując stosowne pełnomocnictwa rządowe, zapowiedział objęcie dowództwa nad wojskiem w Lublinie. 2 listopada Czesi pod przewodnictwem mjr. Dorazila, zadeklarowali w Menaży pomoc przy ochronie magazynów i pomieszczeń administracyjnych przed rabunkiem.

4. Plac Katedralny
Rozległy Plac Katedralny był miejscem, gdzie odprawiano nabożeństwa dla większych grup ludzi. 2 listopada 1918 r. o godz. 15:30 żołnierze i oficerowie służący wcześniej w armii austriackiej złożyli tu uroczystą przysięgę na „wierność i posłuszeństwo rządowi polskiemu”. Płomienne kazanie wygłosił znany lubelski kaznodzieja, rektor kościoła powizytkowskiego, ks. Jan Władziński, który podkreślił, że „żołnierz polski musi być bezwzględnie posłusznym Radzie Regencyjnej”. Ostatecznie zaprzysiężono jedynie 340 żołnierzy (140 poddanych austriackich i 200 dowborczyków). Złożenia przysięgi odmówili natomiast członkowie POW, milicji, Straży Obywatelskiej i kadrówki strzeleckiej. Kolejna przysięga miała tu miejsce 7 listopada, kiedy to wszystkie wojska, bez względu na przynależność organizacyjną, złożyły przysięgę na wierność Tymczasowemu Rządowi Ludowemu Republiki Polskiej. Były wśród nich oddziały Polskiej Siły Zbrojnej, I Korpusu Polskiego (dowborczyków), Polskiej Organizacji Wojskowej, Straży Obywatelskiej i Milicji Ludowej, a także żołnierze polscy z byłej armii austro-węgierskiej. W tym dniu na godzinę 11, nowy Rząd zamówił mszę "za pomyślność Republiki", na której patriotyczne kazanie wygłosił bp Fulman.

5. Okolice Dworca Kolejowego - Przedmieście Piaski
Pierwszy budynek dworca kolejowego w Lublinie wzniesiono podczas budowy tzw. kolei nadwiślańskiej łączącej Lublin z Warszawą. Urzędowe otwarcie kolei miało miejsce 30 sierpnia 1877 r.
Dworzec od początku wydawał się zbyt mały, jak na potrzeby miasta gubernialnego, toteż w latach 1893-1894 przeprowadzono jego rozbudowę. W nadanym mu wówczas kształcie przetrwał do lat 20. XX w.
Już pod koniec października 1918 roku, dworzec został opanowany przez polskie oddziały w trakcie przejmowania władzy z rąk Austriaków. Był to jeden z ważniejszych obiektów w mieście, jako że sprawnie działająca kolej była gwarancją utrzymania łączności z resztą kraju. Tędy przybywały do Lublina zarówno oddziały wojskowe wraz z oficerami, jak też ważni działacze polityczni. Tędy też ekspediowano z miasta przedstawicieli władz okupacyjnych, a także żołnierzy innych grup narodowościowych dawnej monarchii austro-węgierskiej, obecnych w tym czasie w Lublinie. Między innymi udało się w bezkonfliktowy sposób przeprowadzić ewakuację oddziałów ukraińskich wyposażonych w 56 karabinów maszynowe, które w pełnym uzbrojeniu przemaszerowały przez miasto z Koszar Świętokrzyskich na dworzec i dopiero tam zgodziły się złożyć broń. W pierwszych dniach listopada dworzec oraz znajdujące się w sąsiedztwie budynki koszar tzw. "obozu południowego" znalazły się pod kontrolą oddziałów Polskiej Siły Zbrojnej. Po powstaniu Tymczasowego Rządu Ludowego w nocy z 6 na 7 listopada pomiędzy oddziałami POW, popierającymi nowy rząd, a batalionem Polskiej Siły Zbrojnej wiernym Radzie Regencyjnej, utworzyła się granica na rzece Bystrzycy. Sytuacja między wojskami początkowo była napięta i istniała realna groźba wybuchu bratobójczych walk, na szczęście skończyło się na bitwie na wyzwiska.

6. Miasto Żydowskie: Więzienie na Zamku i Kuchnia Ludowa na Szerokiej
Od 1826 roku na zamku lubelskim mieściło się więzienie. Początkowo osadzano tu więźniów kryminalnych, a następnie również politycznych, szczególnie w okresie po powstaniu styczniowym i rewolucji 1905. Więzienie znajdowało się pod władzą rosyjską do lipca 1915 roku, a następnie przeszło pod kontrolę władz austriackich. Nadal pełniło funkcję więzienia kryminalnego, ale również przetrzymywano tu osoby występujące przeciw władzy okupacyjnej. 16 października 1918 r. w wyniku manifestacji patriotycznych na ulicach Lublina, z Zamku zwolniono więźniów politycznych. 
Poniżej Wzgórza Zamkowego biegła ulica Szeroka, na której mieściła Kuchnia Ludowa. Była to jedna z trzech tego typu stołówek w Lublinie, gdzie wydawano posiłki dla robotników z lubelskich fabryk. To tutaj na początku listopada,  1918 roku ukonstytuowała się Wojskowa Rada Żydowska, której program głosił neutralność wobec "zatargów narodowościowych" i autonomię narodowo-personalną dla obywateli wyznania mojżeszowego. Żydzi, po rozpadzie okupacyjnej armii, byli trzecią co do liczebności grupą uzbrojonych żołnierzy (zaraz po Polakach i Ukraińcach), liczącą według różnych źródeł 1400 -1600 osób. Dla identyfikacji przypięli biało-niebieskie kokardy. Komitet wykonawczy organizacji liczył ok. 300 oficerów i żołnierzy (głównie syjonistów i socjalistów). W momencie powoływania TRLRP, Rada ogłosiła współdziałanie z nową władzą w celu ewakuacji żołnierzy żydowskich oraz zorganizowania dla nich pomocy materialnej.

7. Kinoteatr „Rusałka”
W 1898 roku nieopodal ulicy Zamojskiej i mostu na Bystrzycy z inicjatywy Adama Wojdalińskiego wybudowano duży drewniany budynek letniego teatru. Na obszernej scenie wystawiano przedstawienia teatralne, cyrkowe, a niebawem zaczęto też wyświetlać filmy. Dość wcześnie jak na tamte czasy zainstalowano tu oświetlenie elektryczne, co znacznie podniosło atrakcyjność „Rusałki”. Obszerna, okrągła widownia mogła pomieścić do tysiąca widzów. Kinoteatr był więc popularnym miejscem rozrywki dla najbiedniejszych mieszkańców Lublina - głównie robotników i wyrobników, Polaków i Żydów.
6 listopada 1918 zorganizowano tu wiec PPS-u, na którym powołano do życia Lubelską Radę Delegatów Robotniczych. Nastroje lubelskiego proletariatu rozgrzewane do czerwoności przez komunistów z SDKPiL i PPS-Lewicy (zwłaszcza w obliczu wciąż trwającej w Rosji rewolucji październikowej), bardzo niepokoiły zarówno stronników Rady Regencyjnej, jak i lewicę niepodległościową. Jednakże PPS-Frakcji Rewolucyjnej (nurt niepodległościowy) udało się zdominować kierownictwo Rady Delegatów oraz sformułować postulaty, które znalazły się również w manifeście Rządu Ludowego. Wiec w „Rusałce” był wyraźnym znakiem dla spiskowców, którzy - mając poparcie mas ludowych - mogli w nadchodzącą noc wziąć władzę w swoje ręce. Następnego dnia spośród „ludu Lublina” zaczęto tworzyć milicję ludową oraz werbować ochotników do wojska.

8. Hotel Victoria
Gmach Hotelu Victoria przy Krakowskim Przedmieściu 40, na rogu Krakowskiego Przedmieścia i ulicy Kapucyńskiej, powstał w 1874 r. wg projektu Antoniego Bokszańskiego. Był to - obok Hotelu Europejskiego - najbardziej komfortowy hotel w Lublinie. Cały parter budynku zajmowały witryny sklepowe. Był tam m.in. duży sklep specjalizujący się w sprzedaży win importowanych i towarów kolonialnych, sklep cukierniczy, a także salon fryzjerski. W Victorii chętnie zatrzymywali się lubelscy ziemianie. W tym właśnie budynku, w nocy z 6 na 7 listopada 1918 r., bojownicy POW aresztowali wojskowych przedstawicieli Rady Regencyjnej; tutaj też ukonstytuował się Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej. W okresie międzywojennym w budynku nadal mieścił się hotel, w którym gościł m.in. Józef Piłsudski podczas swego pobytu w Lublinie dniach 9 - 11 sierpnia 1924 r., a w 1937 roku wmurowano tu kamienną tablicę na pamiątkę 2. rocznicy śmierci Marszałka. Hotel Victoria uległ zniszczeniu podczas bombardowania 9 września 1939 r., a jego wypalone mury rozebrano w 1945 r.

9. Pałac Gubernatorski
Pałac Lubomirskich, popularnie - choć niesłusznie - zwany poradziwiłłowskim, powstał pod koniec XVII w. w stylu barokowym jako rezydencja Pawła Karola Sanguszki, tworząc wraz z kościołem i klasztorem kapucynów założenie pałacowo-ogrodowe. Wcześniej znajdował się tu renesansowy dwór o charakterze obronnym. W XVIII w. pałac spłonął w czasie konfederacji barskiej i od tego czasu stopniowo popadał w ruinę. Na początku XIX w. zniszczony budynek stał się własnością rządową i początkowo służył jako pomieszczenie do przechowywania słomy. W 1822 r. decyzją Namiestnika Królestwa Polskiego, gen. Józefa Zajączka, pałac został odbudowany w nowym kształcie z przeznaczeniem na siedzibę Komisji Województwa Lubelskiego. W 1829 r. budynek ponownie spłonął i znowu został przebudowany, otrzymując wygląd, który przetrwał bez większych zmian do dnia dzisiejszego. Od 1837 r., po likwidacji województw i wprowadzeniu na ich miejsce guberni, pałac stał się siedzibą gubernatora lubelskiego. W 1915 r., po wkroczeniu do miasta wojsk austro-węgierskich, Lublin stał się siedzibą Cesarsko-Królewskiego Generalnego Gubernatorstwa Wojskowego dla ziem Królestwa Polskiego pod panowaniem austriackim. Od tej pory w pałacu urzędowali kolejni, tym razem austriaccy generał-gubernatorzy.
W 1916 r. został tu odczytany przez generał-gubernatora Karla Kuka Akt 5 listopada zapowiadający utworzenie w przyszłości Królestwa Polskiego, a na razie powołanie Tymczasowej Rady Stanu, przekształconej potem w Radę Regencyjną. Ostatnim austriackim rezydentem był tu gen. Anton Lipoščak. Po przekazaniu władzy Radzie Regencyjnej 2 listopada 1918 r. w pałacu chwilowo nikt nie urzędował, ponieważ Juliusz Zdanowski - delegat Rady, wolał pracować w swoim mieszkaniu przy ul. Poczętkowskiej (dziś 3 Maja). 7 listopada pałac stał się siedzibą Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej z premierem Ignacym Daszyńskim na czele. Tu też miało miejsce pierwsze posiedzenie Rządu.


Komentarze
Aby dodać komentarz pod własnym nazwiskiem musisz się zalogować, lub napisać pod tymczasowym nickiem (wymaga aktywacji)

Nick:Komentarz:
Brak komentarzy