Czy pijąc poranną filiżankę kawy zastanawiasz się się czasem ile zarabia etiopski rolnik, który ją uprawia? Z paczki kawy, którą kupujesz dostaje… ok. 1,5%. Za kilogram ziarna, które sprzedaje – kilkanaście groszy. Kiedy sprzeda cały roczny plon – kilkadziesiąt złotych. Na cały rok. Dla całej rodziny.

A teraz wyobraź sobie, że dostaje 10 - 25% ceny, którą ty płacisz w sklepie za kawę. Czy to możliwe? Z 12 zł za 200 gramową paczkę 1,2 - 3 zł!? Tak, to możliwe. 60 lat temu znaleziono sposób, w jaki można godziwie wynagrodzić ciężką pracę rolnika, rzemieślnika w krajach, gdzie ciężka praca nie gwarantuje nawet minimum środków do przeżycia. Tym sposobem jest Sprawiedliwy Handel (Fair Trade) - ogólnoświatowy ruch dbający o uczciwe płace i najwyższą jakość produktów oraz czyste środowisko.

Czym dokładnie jest Sprawiedliwy Handel (SH)? Jest formą pomocy rozwojowej dla marginalizowanych drobnych producentów (rolników, rzemieślników) z krajów Globalnego Południa, która daje im możliwość godziwego życia nie dzięki dobroczynności, ale własnej pracy i sprzedaży wytworzonych przez siebie produktów. Podstawą tej działalności o podłożu etycznym jest zasada, iż człowiek jest ważniejszy od zysku. SH zapewnia ubogim producentom sprawiedliwą, gwarantowaną cenę minimalną za produkty, która musi pokryć koszty produkcji, utrzymania producentów i ich rodzin oraz zapewnić im godziwy dochód i rozwój gospodarstw. Z producentami zawierane są bezpośrednie długoterminowe umowy handlowe, otrzymują oni też przedpłaty na zamówione towary, co uniezależnia ich od pośredników i lichwiarzy. Muszą być zapewnione godne i bezpieczne warunki pracy (też pracowników najemnych), wykluczona jest eksploatacji pracy dzieci i niewolników czy jakakolwiek dyskryminacja. SH tworzy warunki dla zrównoważonego rozwoju, wypłacając premie na projekty rozwojowe dla całej społeczności lokalnej, jak budowa studni, wodociągów, dróg, szkół czy ośrodków zdrowia. SH dba też o środowisko naturalne. Unika chemicznych nawozów i środków ochrony roślin, wycinania lasów (np. kawę i kakao uprawia się często w cieniu drzew), zanieczyszczania środowiska odpadami i nadmiernego zużycia energii.
Nad przestrzeganiem tych zasad, ujętych w szczegółowe standardy dla poszczególnych produktów, czuwają niezależne organizacje certyfikacyjne SH, zrzeszone w FLO Int. (zob. www.fairtrade.net). Nie zajmują się one handlem, ale wyłącznie kontrolą producentów i organizacji handlowych, śledząc warunki produkcji i obrotu oraz ich zgodność ze standardami. Przyznają one prawo umieszczenia na produkcie, który spełnia wszystkie kryteria, znaku certyfikacyjnego Fairtrade. Umożliwia on konsumentom odróżnienie tych produktów od innych. Certyfikacja SH opiera się na standardach ISO dla organizacji certyfikacyjnych (ISO 65). Istnieje też system certyfikacji organizacji handlowych SH, prowadzony przez IFAT, federację producentów z Trzeciego Świata i organizacji alternatywnego handlu z krajów rozwiniętych (zob. www.ifat.org), która przyznaje prawo używania znaku Organizacji Sprawiedliwego Handlu.
SH nie zapomina też o konsumentach. Oferuje im produkty najwyższej klasy, które - choć może nie najtańsze - warte są swojej ceny: mają atesty ekologiczne, oparte są na tradycyjnych recepturach, bez chemii, sztucznych dodatków, substytutów i składników modyfikowanych genetycznie. SH propaguje też wśród nabywców odpowiedzialny, świadomy styl konsumpcji, którego wyrazem jest m.in. kupowanie towarów SH. Oprócz pełnej satysfakcji z dobrego produktu konsument poprzez swoje wybory zyskuje możliwość pozytywnego wpływania na sytuację życiową ludzi, którzy mu tej satysfakcji dostarczają, oraz na ochronę środowiska naturalnego w krajach Południa.
Ruch SH działa na Zachodzie od ponad 50 lat. Uczestniczą w nim liczne organizacje pozarządowe oraz instytucje kościelne i świeckie. Prowadzą one działalność edukacyjną, rozprowadzają produkty SH, wywierają nacisk na wielkie firmy i rządy swych krajów, by w działalności handlowej i regulujących ją przepisach uwzględniały również aspekty etyki, sprawiedliwości społecznej, ochrony praw człowieka i środowiska naturalnego. Ich dobrym zwyczajem jest nie tylko propagowanie SH, ale też używanie na co dzień produktów SH w swoich biurach i na organizowanych przez siebie imprezach.

Produkty Sprawiedliwego Handlu

Najważniejszymi produktami SH są artykuły spożywcze, głównie produkowane metodami ekologicznymi: kawa, herbata, kakao i jego przetwory (np. czekolada), miody egzotyczne, cukier trzcinowy, banany i inne owoce egzotyczne oraz ich przetwory (soki, owoce suszone, dżemy itp.), orzechy, produkty zbożowe (ryż, komosa ryżowa i in.) i ich przetwory (chrupki, makarony, musli itp.), nasiona roślin strączkowych, zioła, przyprawy i wiele innych.
Są też wyroby rękodzielnicze, jak dywany orientalne, biżuteria, ceramika, rzeźby, plecionki, kosze, maty, ludowe instrumenty muzyczne, artykuły papiernicze, zabawki, odzież i inne wyroby włókiennicze, piłki sportowe... Ofertę wzbogacają tak niespodziewane produkty, jak kosmetyki, kwiaty cięte, nagrania muzyczne czy... usługi turystyczne.
Wytwarzanie i sprzedaż produktów SH musi spełniać kryteria międzynarodowe, określane odrębnie dla poszczególnych towarów. Znaki certyfikacyjne, przyznawane przez niezależne organizacje, pomagają konsumentom odróżnić towary Sprawiedliwego Handlu od innych, co ułatwia podjęcie decyzji podczas zakupów.
Inny rodzaj weryfikacji prawidłowości funkcjonowania SH dotyczy organizacji. Te, które spełniają określone kryteria, mają prawo używania Znaku Organizacji Sprawiedliwego Handlu.
Produkty SH nie należą do najtańszych, ale są warte swej ceny - ze względu na to, że producenci otrzymali znacznie wyższe wynagrodzenie niż na „wolnym” rynku, oraz że są wysokiej jakości. Wśród produktów porównywalnej klasy jednak wcale wygórowanymi cenami nie straszą, wręcz przeciwnie - bywają od nich tańsze.

Sprawiedliwy Handel w Europie

Ostatnie badania, przeprowadzone na koniec roku 2005 w 25 krajach europejskich, dowodzą, że sprzedaż SH w Europie rosła średnio o ponad 20% rocznie od roku 2000. Roczna wartość netto sprzedaży produktów SH w Europie przekracza obecnie 660 milionów Euro. Jest to ponad dwa razy więcej niż pięć lat temu. SH stał się zatem jednym z najszybciej rosnących segmentów rynku na świecie.
Produkty SH można obecnie znaleźć w 55 tysiącach supermarketów na terenie całej Europy, a udział w rynku stał się w niektórych krajach znaczący: 47% wszystkich bananów, 28% kwiatów oraz 9% cukru sprzedawanego w Szwajcarii nosi znak certyfikacyjny SH. W Wielkiej Brytanii, gdzie rynek jest ośmiokrotnie większy niż w Szwajcarii, certyfikowane produkty zdobyły 5% rynku cukru, 5,5% rynku bananów oraz 20% rynku kawy mielonej.
W Europie towary SH są sprzedawane też w niemal 79 tys. punktów, 56.700 supermarketów i 50 sieci supermarketów.
Zaczynając skromnie w latach pięćdziesiątych, SH rozrósł się w ruch światowy, przynosząc obecnie korzyści ponad pięciu milionom producentów i ich rodzinom w krajach ubogich. Obecnie w Europie istnieje ponad 2850 sklepów SH (Worldshops, Weltladen), sprzedających niemal wyłącznie produkty SH, importowane przez ponad dwieście organizacji SH. Ruch korzysta ze wsparcia ponad 100 tys. wolontariuszy z całej Europy.
(Dane zaczerpnięte z raportu "Sprawiedliwy Handel w Europie 2005 - Fakty i liczby z 25 krajów europejskich", opublikowanego przez Biuro Rzecznictwa Sprawiedliwego Handlu w Brukseli w r. 2006)

Prawdopodobnie niewielkie są szanse aby Fair Trade wyparł konwencjonalne mechanizmy rynkowe. Jeśli jednak dokonując tak prostej czynności jak kupno torebki kawy, herbaty czy tabliczki czekolady możemy znacznie wesprzeć choćby część drobnych producentów to na pewno warto zapłacić za nie trochę więcej. Kupując produkty FT nie dajemy im tak po prostu jałmużny. Pomijamy licznych pośredników a nasze pieniądze trafiają w dużej części do rolników. Ponadto za tę cenę otrzymujemy wysokiej klasy produkt i przyczyniamy się do ochrony środowiska.
Gdy następnym razem będziesz robić zakupy w lubelskich supermarketach rozejrzyj się dobrze, na pewno dojrzysz zielono-niebieski znaczek.

W tekście wykorzystano materiały informacyjne Stowarzyszenia Sprawiedliwego Handlu „Trzeci Świat i My”, www.sprawiedliwyhandel.pl.