Jeśli chcesz być informowany/a na bieżąco o wydarzeniach prosto z Homo Faber, zapisz się do naszego newslettera.
Strona główna > Warto poczytać > Archiwum Opornika > Numer 17 (2/2006)
W ciągu miesiąca, szukając śladów bohaterów z opowiadań I.B. Singera, odwiedzimy 10 miejscowości. Poniżej w bardzo skrótowej formie staramy się przybliżyć ich historię, zwłaszcza tą dotyczącą wielokulturowości. To nasze, na wskroś amatorskie opracowanie, nie ma aspiracji naukowych. To tylko historyczna ściąga.
Krzeszów
Liczną grupę wyznaniową stanowili w Krzeszowie Żydzi. Obecni na ziemiach polskich już za pierwszych Piastów, przybywali do nas z Litwy, Czech, Węgier, Niemiec i innych krajów Europy, szczególnie licznie po nadanych im w XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego przywilejach, gwarantujących m.in. swobodę religijnego, ekonomi-cznego i bezpiecznego życia. Kiedy niektóre ośrodki miejskie leżące na najdalej na zachód wysuniętych obszarach Korony, zdołały wywalczyć sobie przywilej "de non tolerandis Judaeis", zakazujący osiedlania się w nich Izraelitom, zmuszeni zostali do emigracji na Wschód, do młodszych, mniejszych i słabiej rozwiniętych gospodarczo miast i miasteczek (podobnych Krzeszowowi), chętnie zresztą witani przez właścicieli, spodziewających się, nie bez racji, znacznych korzyści materialnych z nowych osadników.
Żydzi w Krzeszowie obecni byli już w XVI wieku, mieli tu swoją bożnicę, zaś w r. 1726 wyjednali u biskupa przemyskiego zezwolenie na budowę nowej świątyni. Około roku 1785 było ich w mieście trzystu sześćdziesięciu, w 1860 już sześciuset dwudziestu sześciu na tysiąc dwunastu mieszkańców, mimo iż kilkudziesięciu zmarło podczas pięć lat wcześniej wybuchłej tu epidemii cholery.
Żydzi posiadali w Krzeszowie łaźnię służącą do obmywań rytu-alnych, oczyszczających i do zwykłych kąpieli. Miejscem pochówku zmarłych był istniejący tu od wieków kirkut, położony na rozległym zboczu sporego wzgórza. Widać stąd siwe wody Sanu i fragment panoramy miasteczka. Macew do dzisiaj pozostało niewiele...
Biłgoraj
Informacja na str. 7 w tekście pt. Polak czy Żyd.
Frampol
Podaje się, że Frampol został założony w 1705 roku przez Franciszka Butlera. Wówczas nazywał się Franopol.
Wraz z sukcesami polityczno-gospodarczymi (1815 - przyjęcie Frampola do Królestwa Polskiego, 1820 - przybycie do miasteczka tkaczy z Krosna) rosła liczba mieszkańców. I choć w 1869 roku władze pozbawiły Frampol praw miejskich, nie zrażeni tym faktem mieszkańcy pomurowali kościół (1873-78), co zbiegło się z wybu-dowaniem synagogi (1878). W roku 1880 na 2154 mieszkańców 1189 stanowili Żydzi. I choć zachował się kirkut (ogrodzony, liczący prawdopodobnie 85 kamiennych macew, większość z XIX wieku), nikt się nie chwali, gdzie podziała się synagoga.
W 1942 na cmentarzu żydowskim Naziści dokonali mordu na ludności żydowskiej Frampola. W tym miejscu władze miasteczka postawiły tablicę informacyjną.
We Frampolu w 1903 roku istniały trzy chedery.
Goraj
Gród obronny Goraj istniał już w XII wieku. Strzegł on brodu na rzece Łada. W 1405 roku Goraj otrzymał prawa miejskie. W XVII wieku zaczęli osiedlać się tutaj pierwsi Żydzi.
Nowy cmentarz żydowski w Goraju został założony około 1850 roku. Ostatni znany pochówek odbył się w 1942 roku. Na powierzchni 0,5 hektara nie zachował się żaden nagrobek. W 1989 roku odsłonięto pomnik-lapidarium, w którym umieszczono fragmenty z 8 uszko-dzonych nagrobków, pochodzących z przełomu IX-XX wieku. Na nagrobkach zachowały się zdobienia i inskrypcje w języku hebrajskim. Pomnik jest poświęcony pamięci Żydów z Goraju, którzy zginęli w latach 1940-1942. Stary cmentarz żydowski w Goraju został założony w XVII wieku. Ostatni znany pochówek odbył się w 1850 roku. Podczas II wojny światowej Niemcy całkowicie zdewastowali cmentarz. Po wojnie, ówczesne władze miasta wydały zgodę na budowę na tym terenie szkoły podstawowej.
Janów Lubelski
Miasto lokowano w XVII w. na terenie istniejącej już wsi Biała.
Miasto przez wieki stanowiło przykład wielokulturowości - mieszkali tutaj Niemcy, Tatarzy, Żydzi i Rosjanie. Pozostałością tych czasów są dzisiaj nieliczne już mogiły dawnego cmentarza prawosławnego, a także zwieńczenia wielu kapliczek przydrożnych w okolicach Janowa. Są to koguty, będące tatarskim symbolem przemijania życia.
W XVI wieku w Janowie Lubelskim żył znany uczony Jakow ben Izaak Aszkenazy. W ciągu wieków w Janowie istniał dom kahalny, bożnica i dwa kirkuty. Po budynkach, niszczonych podczas kolejnych pożarów nie ma już śladu, teren jednego kirkutu (okolice dzisiejszej ul.1.Maja) byłe władze miejskie oddały pod budowę domków jednorodzinnych, miejsce po drugim (przy ul. Wojska Polskiego) jest zdewastowane i zapomniane.
W pierwszych dniach września 1939 r. miasteczko zostało zniszczo-ne podczas nalotu Luftwaffe.
Najciekawszym zabytkiem Janowa jest więzienie, którego losy przypominają nieco historię więzienia na zamku lubelskim. Zbudowane na początku XIX, było przeznaczone głównie dla więźniów politycznych. W czasie wojny przetrzymywani byli tu m.in. Żydzi z Wiednia. W latach pięćdziesiątych więzienie zamieniono na muzeum.
Kraśnik
Kraśnik (żyd. Krasznik) uzyskał prawa miejskie w 1377 roku, jednak już od XIII wieku istniała w tym miejscu osada targowa. Od XVI wieku istniało tutaj liczne skupisko Żydów, ale dopiero w 1584 roku wydano przywilej osiedlania się Żydów w Kraśniku, który zniósł dawny "de non tolerandis Judaeis".
Podczas II wojny światowej, Niemcy zorganizowali już w 1940 roku w Kraśniku getto. Podczas akcji likwidacji getta, w 1942 roku wywieziono około 6 tys. Żydów do obozu zagłady w Bełżcu. W mie-ście funkcjonowały także dwa obozy pracy przymusowej dla Żydów.
W Kraśniku zachowała się siedemnastowieczna synagoga, która Żydzi postawili po spłonięciu szesnastowiecznej, drewnianej.
Obok głównej synagogi stoi przyszkółek czyli bet ha-midrasz gminny. Powstał on w XIXw. i był przeznaczony dla 200 osób. Aneks mieścił przedsionek i dom kahalny.
Wokół ulic: Bożniczej, gdzie stoją oba budynki, i ul. Bagno, przy której znajduje się dawna mykwa, rozciągała się dzielnica żydowska.
Gmina żydowska Kraśnika miała w swej historii cztery cmentarze. Dzisiaj nie ma już po nich śladu. Zachowały się resztki praw-dopodobnie dwu ostatnich nekropolii. Znajduje się tam kilka leżących bezładnie macew.
Bychawa
Pierwsza wzmianka o Bychawie (Bicheva) pochodzi z 1325 roku z wykazów świętopietrza. Założono tutaj szkołę kalwińską i odbywały się synody kalwinów. Samodzielna gmina żydowska powstała w Bychawie w XVII wieku.
W 1810 roku została wybudowana (na miejscu poprzedniej drewnianej z XVIII wieku) synagoga. Jednak w 1867 roku uległa ona zniszczeniu w pożarze i odbudowano ją 30 lat później.
We wrześniu 1939 roku Bychawę zajęły wojska niemieckie. W grudniu 1940 roku Niemcy utworzyli w Bychawie getto, w którym zgromadzili około 2 700 Żydów. W październiku 1942 roku wszystkich Żydów deportowano do getta w Bełżycach, a następnie do ośrodka zagłady w Sobiborze i do obozu koncentracyjnego Majdanek.
Po zakończeniu wojny budynek synagogi przebudowano na remizę straży pożarnej, a później wykorzystywano jako warsztat samocho-dowy. Od 1995 roku synagoga stoi opuszczona i popada w ruinę.
Kirkut został założony w XVII wieku. Ostatni znany pochówek odbył się w 1941 roku. Na powierzchni 0,6 hektara zachowały się fragmenty 2 nagrobków.
Nowy cmentarz żydowski został założony około 1910 roku i leżał przy ulicy Partyzantów. Został zniszczony przez Niemców. Po wojnie okoliczni mieszkańcy dopełnili zniszczeń na cmentarzu. Obecnie na powierzchni 0,5 hektara nie zachował się żaden nagrobek. To miejsce zostało zamienione na pole uprawne.
Piaski
Przyjmuje się, iż miasto Piaski zostało założone na miejscu wsi Pogorzały Staw. Najstarsza wzmianka o tej wsi pochodzi z 1401r.
Przez długi okres swojego istnienia miasto nazywane było Piaski Luterskie. Pod taką nazwą znane jest też przedwojennym żydowskim mieszkańcom. Nazwa Luterskie wzięła się stąd, że miejscowość ta była jednym z głównych ośrodków protestantyzmu na Lubelszczyźnie.
Po protestantach w Piaskach zostały tylko ruiny kościoła ufundowa-nego przez Teodora Suchodolskiego w 1788 r. Ostatecznie zlikwi-dowano kościół luterański w Piaskach w 1849 r. Dzwon z kościoła przekazano do kościoła luterańskiego w Lublinie, gdzie wisi do dziś.
Pierwsze wzmianki o Żydach w Pisakach pochodzą z 1578 roku. W XVIII wieku wybudowano drewnianą synagogę. Pod koniec XIX wieku przebudowano ją na murowaną. W okresie międzywojennym Żydzi w Piaskach stanowili większość mieszkańców. Według danych przedstawionych w księdze Pinkas Hakehillot Polin w 1921 na 3 974 mieszkańców 2 674 stanowili Żydzi. W 1939 było ich 4 165
Gdy rozpoczęła się wojna, Niemcy założyli w Piaskach getto. W dniu dzisiejszym w Piaskach istnieje jeden zdewastowany kirkut z kilkoma macewami. Na tyłach ul. Lubelskiej 53-59 zachował się dawny młyn motorowy Josefa Hochmana, zbudowany w 1922 r.
Tyszowce
Zgodnie ze średniowiecznym ustrojem miast, prawo magdeburskie nadał Tyszowcom w 1419 roku Książe Siemowit IV, co zostało potwierdzone przez księcia mazowieckiego i ruskiego Władysława I. Mieszkańcy uzyskali wówczas szereg uprawnień, a w 1462 Tyszowce zostało wcielone do Korony. Przypuszczalnie z nadaniem praw miejskich zbiegła się budowa zamku, obecnie nieistniejącego.
Sztetł Tiszwic - miasteczko żydowskie zaczynało się od tzw. krótkiego mostu i zajmowało cały "ostrów", czyli najstarszą część Tyszowiec. Kończyło się natomiast przy tzw. długim moście na Zamłyniu. Żydzi zajmowali się głównie handlem i rzemiosłem, a sporadycznie także uprawą roli. Pierwsza wzmianka o ich obecności w tym mieście pochodzi z roku 1528. Kilka lat później było tu już 21 rodzin żydowskich, a szybki wzrost tej liczby nastąpił po roku 1567, kiedy król Zygmunt August nadał rozlegle przywileje Żydom osiedlonym w Tyszowcach.
Nowy cmentarz żydowski w Tyszowcach został założony na przeło-mie XIX-XX wieku. Ostatni znany pochówek odbył się w 1941 roku. Podczas II wojny światowej Niemcy zdewastowali cmentarz. Na powierzchni 0,1 hektara zachowało się około 4 nagrobków, z których najstarszy pochodzi z 1884 roku. Nagrobki mają zachowane zdobienia oraz inskrypcje w języku hebrajskim.
Chełm
Miasto położone nad rzeką Uherką. W staropolskim języku słowo "chełm" znaczyło tyle co pagór, wzgórze. To właśnie Góra Chełmska (237 m n.p.m.) jest kolebką miasta, tu kryją się prapoczątki miejscowości.
Pierwsze dane o ludności żydowskiej w Chełmie pochodzą z późnego średniowiecza. Od XV wieku istniała tu gmina żydowska, skupiająca w 1550 r. 371 Żydów. W Chełmie istniała jesziwa, która spłonęła przed 1583 r. ale Żydzi otrzymali od króla Stefana Batorego pozwolenie na wzniesienie w tym samym miejscu nowego budynku. Wkrótce na czele gminy żydowskiej w Chełmie stanął Eliasz Baal-Szem, uczeń M'harszala i słynny pisarz żydowski. Dzięki jego działalności jesziwa osiągnęła bardzo wysoki poziom.
Tuż przed wybuchem II wojny światowej w Chełmie mieszkało około 15 000 Żydów. Brutalna eksterminacja przez okupacyjne władze niemieckie doprowadziła do prawie całkowitej zagłady ludności żydowskiej.
Kirkut - róg ulic Starościńskiej i Kolejowej - jego historia sięga późnego średniowiecza. W latach 1994-96 przeprowadzono częściową rekonstrukcję obiektu, cmentarz został ogrodzony, a w centrum umieszczono symboliczny pomnik poświęcony żydowskim mieszkańcom Chełma.
Synagoga - róg ulic Kopernika i Krzywej - wybudowana w latach 1912-1914, obok starej synagogi, istniejącej do II wojny światowej. Częściowo spalona w okresie wojny, została odbudowana w 1955 roku przez Naczelną Organizację Techniczną, która do dzisiaj zarządza obiektem. Obok synagogi znajduje się dom rabina, wybudowany ok. 1914 r., wykorzystywany obecnie jako budynek mieszkalny.
Komentarze
GDZIE JEDZIEMY
Redakcja (2006-07-15)
W ciągu miesiąca, szukając śladów bohaterów z opowiadań I.B. Singera, odwiedzimy 10 miejscowości. Poniżej w bardzo skrótowej formie staramy się przybliżyć ich historię, zwłaszcza tą dotyczącą wielokulturowości. To nasze, na wskroś amatorskie opracowanie, nie ma aspiracji naukowych. To tylko historyczna ściąga.
Krzeszów
Liczną grupę wyznaniową stanowili w Krzeszowie Żydzi. Obecni na ziemiach polskich już za pierwszych Piastów, przybywali do nas z Litwy, Czech, Węgier, Niemiec i innych krajów Europy, szczególnie licznie po nadanych im w XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego przywilejach, gwarantujących m.in. swobodę religijnego, ekonomi-cznego i bezpiecznego życia. Kiedy niektóre ośrodki miejskie leżące na najdalej na zachód wysuniętych obszarach Korony, zdołały wywalczyć sobie przywilej "de non tolerandis Judaeis", zakazujący osiedlania się w nich Izraelitom, zmuszeni zostali do emigracji na Wschód, do młodszych, mniejszych i słabiej rozwiniętych gospodarczo miast i miasteczek (podobnych Krzeszowowi), chętnie zresztą witani przez właścicieli, spodziewających się, nie bez racji, znacznych korzyści materialnych z nowych osadników.
Żydzi w Krzeszowie obecni byli już w XVI wieku, mieli tu swoją bożnicę, zaś w r. 1726 wyjednali u biskupa przemyskiego zezwolenie na budowę nowej świątyni. Około roku 1785 było ich w mieście trzystu sześćdziesięciu, w 1860 już sześciuset dwudziestu sześciu na tysiąc dwunastu mieszkańców, mimo iż kilkudziesięciu zmarło podczas pięć lat wcześniej wybuchłej tu epidemii cholery.
Żydzi posiadali w Krzeszowie łaźnię służącą do obmywań rytu-alnych, oczyszczających i do zwykłych kąpieli. Miejscem pochówku zmarłych był istniejący tu od wieków kirkut, położony na rozległym zboczu sporego wzgórza. Widać stąd siwe wody Sanu i fragment panoramy miasteczka. Macew do dzisiaj pozostało niewiele...
Biłgoraj
Informacja na str. 7 w tekście pt. Polak czy Żyd.
Frampol
Podaje się, że Frampol został założony w 1705 roku przez Franciszka Butlera. Wówczas nazywał się Franopol.
Wraz z sukcesami polityczno-gospodarczymi (1815 - przyjęcie Frampola do Królestwa Polskiego, 1820 - przybycie do miasteczka tkaczy z Krosna) rosła liczba mieszkańców. I choć w 1869 roku władze pozbawiły Frampol praw miejskich, nie zrażeni tym faktem mieszkańcy pomurowali kościół (1873-78), co zbiegło się z wybu-dowaniem synagogi (1878). W roku 1880 na 2154 mieszkańców 1189 stanowili Żydzi. I choć zachował się kirkut (ogrodzony, liczący prawdopodobnie 85 kamiennych macew, większość z XIX wieku), nikt się nie chwali, gdzie podziała się synagoga.
W 1942 na cmentarzu żydowskim Naziści dokonali mordu na ludności żydowskiej Frampola. W tym miejscu władze miasteczka postawiły tablicę informacyjną.
We Frampolu w 1903 roku istniały trzy chedery.
Goraj
Gród obronny Goraj istniał już w XII wieku. Strzegł on brodu na rzece Łada. W 1405 roku Goraj otrzymał prawa miejskie. W XVII wieku zaczęli osiedlać się tutaj pierwsi Żydzi.
Nowy cmentarz żydowski w Goraju został założony około 1850 roku. Ostatni znany pochówek odbył się w 1942 roku. Na powierzchni 0,5 hektara nie zachował się żaden nagrobek. W 1989 roku odsłonięto pomnik-lapidarium, w którym umieszczono fragmenty z 8 uszko-dzonych nagrobków, pochodzących z przełomu IX-XX wieku. Na nagrobkach zachowały się zdobienia i inskrypcje w języku hebrajskim. Pomnik jest poświęcony pamięci Żydów z Goraju, którzy zginęli w latach 1940-1942. Stary cmentarz żydowski w Goraju został założony w XVII wieku. Ostatni znany pochówek odbył się w 1850 roku. Podczas II wojny światowej Niemcy całkowicie zdewastowali cmentarz. Po wojnie, ówczesne władze miasta wydały zgodę na budowę na tym terenie szkoły podstawowej.
Janów Lubelski
Miasto lokowano w XVII w. na terenie istniejącej już wsi Biała.
Miasto przez wieki stanowiło przykład wielokulturowości - mieszkali tutaj Niemcy, Tatarzy, Żydzi i Rosjanie. Pozostałością tych czasów są dzisiaj nieliczne już mogiły dawnego cmentarza prawosławnego, a także zwieńczenia wielu kapliczek przydrożnych w okolicach Janowa. Są to koguty, będące tatarskim symbolem przemijania życia.
W XVI wieku w Janowie Lubelskim żył znany uczony Jakow ben Izaak Aszkenazy. W ciągu wieków w Janowie istniał dom kahalny, bożnica i dwa kirkuty. Po budynkach, niszczonych podczas kolejnych pożarów nie ma już śladu, teren jednego kirkutu (okolice dzisiejszej ul.1.Maja) byłe władze miejskie oddały pod budowę domków jednorodzinnych, miejsce po drugim (przy ul. Wojska Polskiego) jest zdewastowane i zapomniane.
W pierwszych dniach września 1939 r. miasteczko zostało zniszczo-ne podczas nalotu Luftwaffe.
Najciekawszym zabytkiem Janowa jest więzienie, którego losy przypominają nieco historię więzienia na zamku lubelskim. Zbudowane na początku XIX, było przeznaczone głównie dla więźniów politycznych. W czasie wojny przetrzymywani byli tu m.in. Żydzi z Wiednia. W latach pięćdziesiątych więzienie zamieniono na muzeum.
Kraśnik
Kraśnik (żyd. Krasznik) uzyskał prawa miejskie w 1377 roku, jednak już od XIII wieku istniała w tym miejscu osada targowa. Od XVI wieku istniało tutaj liczne skupisko Żydów, ale dopiero w 1584 roku wydano przywilej osiedlania się Żydów w Kraśniku, który zniósł dawny "de non tolerandis Judaeis".
Podczas II wojny światowej, Niemcy zorganizowali już w 1940 roku w Kraśniku getto. Podczas akcji likwidacji getta, w 1942 roku wywieziono około 6 tys. Żydów do obozu zagłady w Bełżcu. W mie-ście funkcjonowały także dwa obozy pracy przymusowej dla Żydów.
W Kraśniku zachowała się siedemnastowieczna synagoga, która Żydzi postawili po spłonięciu szesnastowiecznej, drewnianej.
Obok głównej synagogi stoi przyszkółek czyli bet ha-midrasz gminny. Powstał on w XIXw. i był przeznaczony dla 200 osób. Aneks mieścił przedsionek i dom kahalny.
Wokół ulic: Bożniczej, gdzie stoją oba budynki, i ul. Bagno, przy której znajduje się dawna mykwa, rozciągała się dzielnica żydowska.
Gmina żydowska Kraśnika miała w swej historii cztery cmentarze. Dzisiaj nie ma już po nich śladu. Zachowały się resztki praw-dopodobnie dwu ostatnich nekropolii. Znajduje się tam kilka leżących bezładnie macew.
Bychawa
Pierwsza wzmianka o Bychawie (Bicheva) pochodzi z 1325 roku z wykazów świętopietrza. Założono tutaj szkołę kalwińską i odbywały się synody kalwinów. Samodzielna gmina żydowska powstała w Bychawie w XVII wieku.
W 1810 roku została wybudowana (na miejscu poprzedniej drewnianej z XVIII wieku) synagoga. Jednak w 1867 roku uległa ona zniszczeniu w pożarze i odbudowano ją 30 lat później.
We wrześniu 1939 roku Bychawę zajęły wojska niemieckie. W grudniu 1940 roku Niemcy utworzyli w Bychawie getto, w którym zgromadzili około 2 700 Żydów. W październiku 1942 roku wszystkich Żydów deportowano do getta w Bełżycach, a następnie do ośrodka zagłady w Sobiborze i do obozu koncentracyjnego Majdanek.
Po zakończeniu wojny budynek synagogi przebudowano na remizę straży pożarnej, a później wykorzystywano jako warsztat samocho-dowy. Od 1995 roku synagoga stoi opuszczona i popada w ruinę.
Kirkut został założony w XVII wieku. Ostatni znany pochówek odbył się w 1941 roku. Na powierzchni 0,6 hektara zachowały się fragmenty 2 nagrobków.
Nowy cmentarz żydowski został założony około 1910 roku i leżał przy ulicy Partyzantów. Został zniszczony przez Niemców. Po wojnie okoliczni mieszkańcy dopełnili zniszczeń na cmentarzu. Obecnie na powierzchni 0,5 hektara nie zachował się żaden nagrobek. To miejsce zostało zamienione na pole uprawne.
Piaski
Przyjmuje się, iż miasto Piaski zostało założone na miejscu wsi Pogorzały Staw. Najstarsza wzmianka o tej wsi pochodzi z 1401r.
Przez długi okres swojego istnienia miasto nazywane było Piaski Luterskie. Pod taką nazwą znane jest też przedwojennym żydowskim mieszkańcom. Nazwa Luterskie wzięła się stąd, że miejscowość ta była jednym z głównych ośrodków protestantyzmu na Lubelszczyźnie.
Po protestantach w Piaskach zostały tylko ruiny kościoła ufundowa-nego przez Teodora Suchodolskiego w 1788 r. Ostatecznie zlikwi-dowano kościół luterański w Piaskach w 1849 r. Dzwon z kościoła przekazano do kościoła luterańskiego w Lublinie, gdzie wisi do dziś.
Pierwsze wzmianki o Żydach w Pisakach pochodzą z 1578 roku. W XVIII wieku wybudowano drewnianą synagogę. Pod koniec XIX wieku przebudowano ją na murowaną. W okresie międzywojennym Żydzi w Piaskach stanowili większość mieszkańców. Według danych przedstawionych w księdze Pinkas Hakehillot Polin w 1921 na 3 974 mieszkańców 2 674 stanowili Żydzi. W 1939 było ich 4 165
Gdy rozpoczęła się wojna, Niemcy założyli w Piaskach getto. W dniu dzisiejszym w Piaskach istnieje jeden zdewastowany kirkut z kilkoma macewami. Na tyłach ul. Lubelskiej 53-59 zachował się dawny młyn motorowy Josefa Hochmana, zbudowany w 1922 r.
Tyszowce
Zgodnie ze średniowiecznym ustrojem miast, prawo magdeburskie nadał Tyszowcom w 1419 roku Książe Siemowit IV, co zostało potwierdzone przez księcia mazowieckiego i ruskiego Władysława I. Mieszkańcy uzyskali wówczas szereg uprawnień, a w 1462 Tyszowce zostało wcielone do Korony. Przypuszczalnie z nadaniem praw miejskich zbiegła się budowa zamku, obecnie nieistniejącego.
Sztetł Tiszwic - miasteczko żydowskie zaczynało się od tzw. krótkiego mostu i zajmowało cały "ostrów", czyli najstarszą część Tyszowiec. Kończyło się natomiast przy tzw. długim moście na Zamłyniu. Żydzi zajmowali się głównie handlem i rzemiosłem, a sporadycznie także uprawą roli. Pierwsza wzmianka o ich obecności w tym mieście pochodzi z roku 1528. Kilka lat później było tu już 21 rodzin żydowskich, a szybki wzrost tej liczby nastąpił po roku 1567, kiedy król Zygmunt August nadał rozlegle przywileje Żydom osiedlonym w Tyszowcach.
Nowy cmentarz żydowski w Tyszowcach został założony na przeło-mie XIX-XX wieku. Ostatni znany pochówek odbył się w 1941 roku. Podczas II wojny światowej Niemcy zdewastowali cmentarz. Na powierzchni 0,1 hektara zachowało się około 4 nagrobków, z których najstarszy pochodzi z 1884 roku. Nagrobki mają zachowane zdobienia oraz inskrypcje w języku hebrajskim.
Chełm
Miasto położone nad rzeką Uherką. W staropolskim języku słowo "chełm" znaczyło tyle co pagór, wzgórze. To właśnie Góra Chełmska (237 m n.p.m.) jest kolebką miasta, tu kryją się prapoczątki miejscowości.
Pierwsze dane o ludności żydowskiej w Chełmie pochodzą z późnego średniowiecza. Od XV wieku istniała tu gmina żydowska, skupiająca w 1550 r. 371 Żydów. W Chełmie istniała jesziwa, która spłonęła przed 1583 r. ale Żydzi otrzymali od króla Stefana Batorego pozwolenie na wzniesienie w tym samym miejscu nowego budynku. Wkrótce na czele gminy żydowskiej w Chełmie stanął Eliasz Baal-Szem, uczeń M'harszala i słynny pisarz żydowski. Dzięki jego działalności jesziwa osiągnęła bardzo wysoki poziom.
Tuż przed wybuchem II wojny światowej w Chełmie mieszkało około 15 000 Żydów. Brutalna eksterminacja przez okupacyjne władze niemieckie doprowadziła do prawie całkowitej zagłady ludności żydowskiej.
Kirkut - róg ulic Starościńskiej i Kolejowej - jego historia sięga późnego średniowiecza. W latach 1994-96 przeprowadzono częściową rekonstrukcję obiektu, cmentarz został ogrodzony, a w centrum umieszczono symboliczny pomnik poświęcony żydowskim mieszkańcom Chełma.
Synagoga - róg ulic Kopernika i Krzywej - wybudowana w latach 1912-1914, obok starej synagogi, istniejącej do II wojny światowej. Częściowo spalona w okresie wojny, została odbudowana w 1955 roku przez Naczelną Organizację Techniczną, która do dzisiaj zarządza obiektem. Obok synagogi znajduje się dom rabina, wybudowany ok. 1914 r., wykorzystywany obecnie jako budynek mieszkalny.
Komentarze
- Brak komentarzy
Portal na którym w tej chwili znajdujesz się został wykonany dzięki dotacji Unii Europejskiej - Środki Przejściowe 2005 (TF2005/017-488.01.01.01) - w ramach projektu Akademia Obywatelska IV realizowanego w roku 2008. Portal, Akademia HF oraz pismo Opornik są jego kontynuacją.